Wat ga ik als omwonende merken van het zoeken naar aardwarmte in dit gebied?

Voorbereiding proefboring
De voorbereidingen op een boring kunnen hinder opleveren voor de omgeving. De boortoren en de hulpinstallaties worden met vrachtwagens in containers aangevoerd. Daarna duurt het ongeveer een week voor de boortoren (die zo’n 35 meter hoog wordt) en de hulpinstallaties geïnstalleerd zijn. Er wordt een vrij slanke en relatief lage toren gebruikt die zeer geschikt is voor het boren in een stedelijke omgeving.

Boorperiode
Afhankelijk van de exacte locatie en wat de boor in de ondergrond tegenkomt duurt het boren van een put naar verwachting zo’n 30 tot 50 dagen. Als de eerste boring succesvol is maken we een tweede boring. Daarmee beschik je over een productieput waarmee je het warme water naar boven haalt en een injectieput waarmee je het afgekoelde water weer terugbrengt naar dezelfde aardlaag zodat het weer opwarmt. Deze 2 putten vormen samen een ‘doublet’. Het totale boorproces duurt dan dus ongeveer 60 tot 100 dagen. Om het proces zo kort mogelijk te houden gaan de werkzaamheden dag en nacht door. Als de eerste boring niet succesvol is, komt er geen tweede boring.

Wat zijn de risico’s tijdens het boren en tijdens de winning en hoe wordt daar rekening mee gehouden?

Voor aardwarmte in Utrecht staat voorop dat het veilig en verantwoord toegepast moet kunnen worden. Door de professionalisering van de geothermie wordt de techniek voortdurend beter gemaakt en aangepast aan de nieuwste inzichten. Om alle aspecten in de ondergrond goed te kunnen monitoren wordt de proefput voor Lean bekleed met slimme meetinstrumenten. Zo wordt er een glasvezelkabel in de putwand verwerkt, waaraan straks allemaal slimme analysetechnieken worden gekoppeld. Daarmee kun je vervolgens zaken zoals de exacte temperatuur op een bepaalde diepte in de bodem nauwkeurig meten.

Aardbevingen

De mogelijke risico’s verschillen in Nederland per locatie enorm. Zo komt in het Zuidoosten van Nederland van nature seismische activiteit in de vorm van lichte aardbevingen voor. Op andere plekken zit minder spanning in de ondergrond en is de kans om daar een beving op te wekken met het winnen van aardwarmte relatief zeer klein. Toch kun je dat nooit voor 100 procent uitsluiten. Bij het boren en bij de winning kan sprake zijn van kleine trillingen in de diepe ondergrond (micro-seismiek). Dit wordt scherp in de gaten gehouden. Dat deze echt voelbaar zijn en schade kunnen veroorzaken, ligt niet in lijn der verwachting.

In de ondergrond zijn van nature allerlei breukvlakken aanwezig. Tijdens het boren naar aardwarmte kan zo’n breukvlak als het ware ‘geactiveerd’ worden en dat kan leiden tot een trilling of aardbeving. De krachten die worden uitgeoefend tijdens het boren zijn van zichzelf zo klein, dat de kans dat dit tot een voelbare aardbeving leidt erg klein is. In gebieden waar meer breukvlakken aanwezig zijn moet extra worden opgelet. Hier wordt altijd rekening mee gehouden bij het ontwerp van de put én de locatiekeuze. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) controleert de gegevens en het ontwerp.

De seismische risico’s hebben overigens een compleet ander risicoprofiel dan bij de gaswinning. Anders dan met gas heb je bij aardwarmte geen last van grote drukverandering die voor aardbevingen zorgt, omdat je het afgekoelde water weer terugbrengt naar dezelfde aardlaag. Je hebt wel te maken met thermische verandering door afkoeling rondom de injectieput. Dat kan ervoor zorgen dat het aanwezige gesteente wat krimpt. Het effect daarvan is veel minder dan dat van de drukverandering bij gaswinning. Ook is het zo dat het gesteente rondom de meeste thermische reservoirs vrij gemakkelijk meebeweegt met veranderingen in de temperatuur. Dat zorgt voor veel minder spanning in de ondergrond, maar het is even goed iets waar ook op voorhand al goed naar gekeken zal worden.

Instorten boorput tijdens boring

Tijdens het boren sluit de formatie rondom de boorpijp. Een implosie, zoals instorting van de boorput kan voorkomen en er zal dan een (gedeeltelijke) nieuwe put geboord moeten worden. Behalve dat dit extra tijd en materiaal kost, zal dit niet merkbaar zijn in de omgeving.

Voor Lean gaan we met ‘casingboren’ een speciale innovatieve boortechniek toepassen. Normaal boor je eerst een gat waarna de definitieve stalen buizen (casing) geplaatst worden. Met casingboren plaatsen we die buizen direct tijdens het boorproces. Dat vermindert het risico op bijvoorbeeld het instorten van het boorgat en bespaart ook tijd en kosten. Door de tijd te verkorten, verminderen we ook de eventuele tijdelijke overlast voor de omgeving. Deze nieuwe techniek is in samenwerking met projectpartners Huisman Geo en Well Engineering Partners ontwikkeld.

Verontreiniging van het grondwater door lekkage van de put als gevolg van corrosie

Het water uit de diepte is ongeveer zeven keer zo zout als zeewater. Door het bovenste deel van de put dubbelwandig uit te voeren beperken we het risico van lekkages vanuit de put naar ondiepere zoete grondwater lagen tot een absoluut minimum. Daarnaast is de aardwarmte-industrie volop in ontwikkeling en worden er continu verbeteringen toegepast aan het putontwerp op basis van eerdere ervaringen.

Verontreiniging grondwater vanaf de oppervlakte

Voordat een boring plaats vindt, wordt een boorlocatie ingericht om mogelijke verontreiniging van het grondwater te voorkomen. Onderdeel van de boorlocatie is een vloeistof-kerende laag, zodat vloeistoffen niet de grond in kunnen lopen. Op een plek op de boorlocatie maakt men met beton een zogenaamde putkelder. Daarin komt uiteindelijk het bovenste deel van de put te staan. Een putkelder zorgt voor een stevige basis waarvandaan de boring veilig kan plaatsvinden. Daarnaast zorgt het beton ervoor dat ook daar vloeistoffen niet de bodem in kunnen lekken.

Verontreiniging grondwater tijdens het testen

Is de boring klaar en de put gereed, dan vinden testen plaats om te kijken of het waterreservoir geschikt is voor aardwarmtewinning. Het eerste opgepompte zoute water noemen we testwater. Dit testwater is nog niet te benutten om warmte uit te winnen, omdat er nog geen installaties zijn gebouwd om de warmte uit het water te halen. Het testwater moet dus worden verwerkt. Dat kan op verschillende manieren. Het testwater kan worden:

• geïnjecteerd in de put nadat het is gefilterd,
• 
afgevoerd in tanks, waarna het wordt verwerkt,
• opgevangen in een bassin en na verloop van tijd worden afgevoerd of geïnjecteerd.


Het testwater wordt in ieder geval altijd geanalyseerd om te kijken welke stoffen erin zitten. Als het nodig is, vindt er eerst extra reiniging plaats. Door de juiste maatregelen te nemen kan het water niet in de bodem terechtkomen. Indien er wordt gemorst zal de vloeistof-kerende laag op het terrein verontreinigingen voorkomen. Er moet daarnaast een aparte BARMM-melding (Besluit algemene regels milieu mijnbouw) worden ingediend met een duidelijke einddatum voor de opslag van stoffen zoals testwater. Ook dienen er meerdere opties uitgewerkt te worden voor het op een milieuvriendelijke manier afvoeren en verwerken van het testwater.

Vrijkomen schadelijke stoffen/radioactiviteit

In het opgepompte water uit de diepe ondergrond kunnen licht radioactieve klei- of looddeeltjes zitten. Dit komt van nature voor in de diepe ondergrond. Dit water wordt teruggebracht in dezelfde diepe laag via de injectieput, alleen de warmte wordt eruit gehaald. De deeltjes zijn pas een probleem als ze neerslaan en zich (massaal) ophopen in de put of in de installaties. Het gaat dan nog steeds om een lichte vorm van radioactiviteit. Deze radioactieve afvalstoffen worden net zoals ziekenhuisafval naar een erkende verwerker afgevoerd. Er geen risico dat het warmtenet besmet raakt met radioactiviteit, omdat dit systeem via een warmtewisselaar is gescheiden van het aardwarmtesysteem.

Bij het boren proberen we de hinder voor de omgeving uiteraard tot een minimum te beperken. Bovendien gelden hiervoor wettelijke eisen. Daarom zal regelmatig worden gemeten of het geluid binnen de normen blijft en of er aanvullende geluidsbeperkende maatregelen noodzakelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een geluid-kerende wand of een geluidsscherm.

Het enige vergelijkingsmateriaal betreft het aardwarmteproject in Den Haag. Hier was het aantal klachten over geluidshinder relatief klein en deze klachten worden hoofdzakelijk herleid tot logistieke zaken zoals het manouveren van vrachtauto’s en afladen van stalen buizen. Het type boortoren dat in Den Haag gebruikt is, wordt ook voor Lean ingezet. Deze is elektrisch aangedreven en daardoor al erg stil. In Den Haag zijn op deze boortoren nog extra geluidswerende/reflecterende platen gebruikt in de mast om geluidsoverlast tot een absoluut minimum te beperken.

De installatie bestaat uit filters, warmtewisselaars, buizen en controle apparatuur. De pompen van de installatie produceren enig geluid, maar daarvoor kan geluidsisolatie worden aangebracht. Er zijn geen gevallen bekend van geluidsoverlast in het algemeen of overlast door laag frequent geluid.

Om ’s nachts en bij slecht weer veilig te kunnen werken is goede verlichting erg belangrijk. De sterkere lampen zullen gericht zijn op de verhoogde boorvloer en verdere werkomgeving op de grond. In de mast hangen diverse minder sterke lampen die zichtbaar zullen zijn van een grotere afstand. In het algemeen wordt de verlichting niet als storend ervaren vooral niet in een lichte omgeving als een stad. Ook zijn hier uiteraard regels voor.

De boorfase zal zo’n 60 tot 100 dagen duren met gemiddeld zo’n 2 vrachtwagens per dag die voor het transport zorgen. De boortoren wordt in delen vervoerd door zo’n 40 vrachtwagens. Ook de mensen die op de locatie werken komen met auto’s daarom zal voldoende parkeerruimte voor auto’s en vrachtwagens meegenomen moeten worden. Verder wordt ook een zo veilig mogelijke route voor het vrachtverkeer gezocht. Als de installatie eenmaal draait zal enkele malen per maand een vrachtwagen technische materialen en hulpstoffen komen brengen of afvalstoffen ophalen.

Zijn de putten eenmaal geboord, dan wordt er een gebouw naast deze putten geplaatst dat qua ruimte het oppervlakte van enkele parkeerplaatsen (30 bij 20 meter) inneemt. Dit gebouw biedt onderdak aan warmtewisselaars, filters, vaten en pompen. De putten en de diverse buizen kunnen ondergronds of bovengronds worden weggewerkt.

Voor een rendabele business case moet het doublet minimaal 30 jaar kunnen produceren. Aan het einde van zijn levenscyclus wordt een put of een doublet in zijn geheel afgesloten. Het sluiten van een put houdt in dat de operator/vergunninghouder deze buiten bedrijf stelt en op een verantwoorde wijze afsluit en achterlaat. De operator brengt de locatie daarna in zijn oorspronkelijke staat terug.