Nut en noodzaak

In het nationale Klimaatakkoord is afgesproken dat de energievoorziening de komende jaren overgaat op duurzame bronnen. Dat betekent onder meer dat aardgas als energiebron voor het verwarmen van huizen en gebouwen moet worden vervangen. Bijna 95 procent van alle 7,7 miljoen woningen in Nederland wordt nu nog verwarmd met behulp van aardgas. Dat gaat dus veranderen. Om de klimaatdoelstellingen te halen, is het de bedoeling dat alle woningen in 2050 van het gas af zijn. Om die stap als samenleving te kunnen maken, hebben we alle vormen van schone en duurzame energie nodig. Aardwarmte (of geothermie) is één van die hernieuwbare energiebronnen die mogelijk veel kansen biedt. In onze glastuinbouw wordt deze warmtebron al geruime tijd succesvol toegepast.

Volgt Utrecht in het rijtje met steden als Parijs, München en Den Haag?

In Nederland is deze techniek binnen de bebouwde omgeving nog vrij nieuw, maar in steden als Parijs en München wordt aardwarmte al tientallen jaren gebruikt voor het verwarmen van huizen en andere gebouwen. Op eigen bodem heeft Den Haag sinds kort de primeur. Met het project Lean onderzoeken we of aardwarmte een mogelijke duurzame energiebron is voor de provincie Utrecht. De enige manier om écht een antwoord te krijgen op de vraag of er diep in de bodem aardwarmte te winnen valt, is door in de laatste fase van het onderzoek een eerste boring uit te voeren.

Van acht naar twee

Eind 2018 vroeg Warmtebron Utrecht een vergunning bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat aan om aardwarmte in de provincie op te mogen sporen (in 2019 werd deze vergunning verleend). Het onderzoek ging van start in acht Utrechtse gemeenten: Bunnik, De Bilt, Houten, Nieuwegein, Stichtse Vecht, Utrecht, Woerden en Zeist. Oude data over de bodem zijn opnieuw bestudeerd en ook is in kaart gebracht welke plaatsen worden uitgesloten vanwege drinkwaterwinning. Met die informatie verkleinden we het onderzoeksgebied in april vorig jaar naar de gemeenten Utrecht en Nieuwegein.

Al vroeg in het zoekproces naar een geschikte locatie om het onderzoeksproject Lean in de ondergrond voort te zetten is met de provincie, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven en omgevingsdiensten gekeken naar drinkwaterbescherming- en grondwaterbeschermingsgebieden, waar niet geboord mag worden. Parallel voerde een team van geologen van TNO en de Universiteit Utrecht een geologische studie uit naar de situatie in de ondergrond voor de overgebleven plekken. Al die informatie is gebruikt om vanuit een aantal criteria samen met de gemeenten en de provincie locaties in kaart te brengen. Een onderzoeksteam van advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV (RHDHV) kreeg twintig potentiële locaties in Nieuwegein en Utrecht-Zuid aangereikt voor een haalbaarheidsstudie.

Tijdens het haalbaarheidsonderzoek is gekeken naar naar de aanwezigheid van archeologie, flora en fauna en eventuele bestaande verontreiniging in de bodem. Ook is gekeken naar de inpasbaarheid in de omgeving, kabels en leidingen onder en boven de grond, de mogelijkheid om grond te kopen of pachten en natuurlijk de afstand tot het warmtenet. Dit laatste is belangrijk, omdat de gewonnen warmte daarmee wordt vervoerd naar de huizen en overige gebouwen die aangesloten zijn op de stadsverwarming.

In juli 2020 werd de haalbaarheidsstudie voor Lean gepresenteerd. Op basis van het onderzoek vielen direct tien locaties af. Vijf locaties werden aangemerkt als ‘meest haalbaar’ en zijn vervolgens nader onderzocht op onder andere milieu- en omgevingseffecten. Begin oktober 2020 bleven alleen nog Tramremise West en Hoek Zuidstede in Nieuwegein en de Nedereindseweg in Rijnenburg (gemeente Utrecht) over. Op basis van studie, de business case en alle andere wegingscriteria heeft Warmtebron Utrecht eind 2020 Hoek Zuidstede in Nieuwegein aangewezen als voorkeurslocatie om het onderzoek voort te zetten.

Hoek Zuidstede in Nieuwegein

De beoogde plek ligt in de zuidwestelijke hoek van het kruispunt van de Zuidstedeweg met de ’s-Gravenhoutseweg, even ten noorden van landgoed Oudegein. Ten westen van de locatie ligt een bocht in de sneltramlijn Utrecht – Nieuwegein-Zuid. Hoek Zuidstede is in gemeentelijk eigendom en is momenteel in gebruik als gemeentelijke groenvoorziening die in het huidige bestemmingsplan als ecologische verbindingszone is bestemd. Eind 2020 hebben we het college van burgemeester en wethouders op de hoogte gebracht van onze locatiekeuze. We hebben B&W gevraagd in te stemmen met voortzetting van het onderzoek op deze locatie.

Of we in het kader van Lean uiteindelijk aardwarmte gaan winnen, hangt af van een aantal zaken. Zo moet vervolgonderzoek aantonen dat aardwarmte veilig en verantwoord te winnen is op deze locatie. Ook de besluitvorming in het Nieuwegeinse college van B&W en de gemeenteraad in het eerste kwartaal van 2021 bepaalt uiteindelijk de voortgang van dit project. Zoals ook het onafhankelijke provinciale orgaan ICO Aardwarmte aangeeft, kunnen wij veilige aardwarmtewinning pas echt onderbouwen als er een locatiekeuze is gemaakt. Het ICO geeft ook aan dat veiligheid voor dit stadium van het proces afdoende is meegewogen. Na de gemeentelijke instemming kunnen we vergunningen aanvragen bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Vervolgens wordt het werkplan nog uitgebreid getoetst door Staatstoezicht op de Mijnen.‘Veiligheid is essentieel voor het slagen van de energietransitie’

Folder Onderzoek Lean – Warmtebron Utrecht

Naast publieke kennisinstellingen als TNO en de Universiteit Utrecht maken ook marktpartijen zoals ENGIE en Huisman Geo deel uit van het Lean-consortium. Alle organisaties leveren hun eigen specifieke bijdrage aan dit onderzoeksproject. TNO en de universiteit bijvoorbeeld op het gebied van kennis en onderzoek. Naast een brede blik op het ontwikkelen van energieprojecten heeft ENGIE ook de nodige ervaring met aardwarmte vanuit het Franse moederbedrijf. Huisman Geo levert technische kennis en ervaring met betrekking tot boringen in binnen- en buitenland. EBN deelt zijn kennis over de Nederlandse ondergrond vanuit de olie- en gaswinning binnen de aardwarmtesector. IF Technology draagt als één van de meest ervaren bureaus in Nederland bij aan de analyse van de ondergrond. Well Engineering Partners is verantwoordelijk voor de engineering van het ondergrondse gedeelte van het project. En tenslotte Eneco, zij zijn de potentiële afnemer van de aardwarmte en eigenaar van het Utrechtse warmtenet voor stadswarmte.