“Het initiatief voor ICO Aardwarmte is ontstaan binnen het vorige college van Gedeputeerde Staten”, vertelt Bert van der Zwaan. Als voormalig rector magnificus van de Universiteit van Utrecht en aardwetenschapper werd hij gevraagd het voorzitterschap van ICO Aardwarmte op zich te nemen. “Dat kwam voort uit de zorgen over het verloop van de publieke discussie over de energietransitie tussen overheden, burgers en marktpartijen. De provincie Utrecht heeft aardwarmte hoog op de agenda staan omdat er weinig andere alternatieven zijn voor het verduurzamen van de energie, zoals wind in de kustprovincies. De vraag was: hoe vermijden we dat er net als bij de discussies rondom Schiphol en de gaswinning in Groningen grote groepen betrokkenen zijn die zich niet gehoord voelen? Daarom nam de provincie het initiatief voor een onafhankelijk platform dat bijdraagt aan een brede en evenwichtige discussie.”

Onafhankelijke experts

Na een verkenning door het Utrecht Sustainability Institute (USI) en de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) werd ICO Aardwarmte op 13 januari officieel gelanceerd. Bert: “Wij richten ons op het bieden van objectieve informatie over aardwarmte, het signaleren van mogelijke aandachtspunten in lokale dialogen, het adviseren van alle betrokken partijen en tenslotte werken we aan kennisopbouw.” De groep telt 8 leden plus een voorzitter. Maandelijks komen deze inhoudelijke experts bijeen om de actualiteit te bespreken. Daarbij zijn ook toehoorders aanwezig van de Provincie Utrecht, een vertegenwoordiger van de Regionale Energie Strategie U16-regio, en de gemeente Amersfoort als vertegenwoordiger van de oostelijke Utrechtse gemeenten. “Zo blijven we op de hoogte van de lopende processen. Daarnaast hebben we ook een flexibele schil van betrokkenen en externe specialisten die we afhankelijk van het onderwerp, de casus of actualiteit kunnen vragen deel te nemen aan onze vergaderingen”, aldus de voorzitter.

Advies en antwoorden

Tijdens de maandelijkse bijeenkomsten komen onder andere vragen van burgers en omwonenden aan de orde. “Ten aanzien van grote en complexe vraagstukken brengen we officieel advies uit, daarvoor wijzen we binnen het team experts aan die samen een advies schrijven. Dat advies wordt dan tijdens de volgende bijeenkomst besproken en vastgesteld. De beantwoording van de kleinere vragen verloopt via de mail van ons secretariaat naar de vragensteller. Daarnaast praten we met individuele partijen zoals wethouders, waterschap, de toezichthouder, kennisinstellingen als TNO en marktpartijen en bezoeken we bewonersavonden. Waar nodig en mogelijk voorzien we de discussie van commentaar om tot een beter debat te komen. We richten ons primair op de kwaliteit van de discussie. Voor toetsing en toezicht op de techniek en uitvoering is Staatstoezicht op de Mijnen verantwoordelijk. Wij treden alleen signalerend en adviserend op en zijn op die manier de hoeder  van het publieke debat.”

Eerste advies

Sinds de formele oprichting van ICO Aardwarmte zijn inmiddels zo’n drie maanden verstreken. Terugkijkend geeft Bert aan dat het er in de praktijk op neerkwam “dat we al moesten gaan zwemmen voor we goed en wel waren omgekleed. Want vooruitlopend op de informatiebijeenkomsten voor Lean die in januari in Nieuwegein werden gehouden voorzagen we eind vorig jaar al een levendige discussie omtrent de onderzoeksactiviteiten van Warmtebron Utrecht. Vervolgens hebben we een groot aantal gesprekken gevoerd en kwamen we na de bijeenkomsten met een eerste advies aan alle betrokken partijen. We zijn erg blij dat dit advies goed geland is en dat partijen daar direct actief mee aan de slag zijn gegaan.”

Centrale regie

Volgend op één van de voorstellen zijn de provincie en de gemeente Nieuwegein direct aan de slag gegaan met het aantrekken van een ‘procesregisseur’ die ervoor gaat zorgen dat alle belangen behartigd en bewaakt worden en dat alle betrokkenen tijdig geïnformeerd worden in het proces. Bert: “Het doet me deugd dat alle partijen zo positief gereageerd hebben op het advies. Daarom heb ik ook vertrouwen in de verdere discussie, mits iedereen naar elkaar blijft luisteren en er open en transparant gecommuniceerd wordt.”

Positie kiezen

Het ligt heel erg voor de hand om met een loep naar de technische partijen te kijken, maar voor een goed verloop van de discussie is de rol van overheden volgens ICO Aardwarmte ook belangrijk. “Daarom vragen we overheden zoals de gemeente en de provincie om positie te kiezen en te zorgen voor een goede uitleg richting de burgers. Vanuit ICO Aardwarmte willen we ervoor zorgen dat ook de belangen van de burgers goed gewogen worden. Richting de burgers geven we aan hoe belangrijk het is dat zij gedurende het hele proces meepraten, maar we wijzen er ook op dat volgend op het maatschappelijk debat de politiek uiteindelijk verantwoordelijk is voor het nemen van een zorgvuldig besluit waarin alle belangen gewogen zijn.

Kennis opbouwen

Bert: “De beschikbare kennis over aardwarmtewinning proberen we overal vandaan te halen en samen te brengen. Via onze website geven we straks waar nodig op laagdrempelige wijze antwoord op veel gestelde vragen over bijvoorbeeld de wettelijke stappen die doorlopen moeten worden tot aan de eerste boring en wie voor welke vergunning het bevoegd gezag is. Daar formuleren we dan een helder en beknopt antwoord op. Doel is om kennis en informatie te ontsluiten van bijvoorbeeld  EBN, TNO of overheden. Wij checken die informatie om zo tot gevalideerde antwoorden op de vragen te komen. Daarbij gaan we niet overlappen. Als elders goede informatie wordt aangeboden, dan verwijzen we daarnaar. Waar nodig zetten we nieuwe kennisvragen uit om tot aanvullende kennis te komen.”

Belangrijke lessen

De kennis en ervaring die voortkomt uit het onderzoeksproject Lean wordt door ICO Aardwarmte gedeeld. Naast de antwoorden op veel gestelde vragen wordt informatie ook casusgewijs aangeboden. Bert: “Uit die belangrijke lessen kunnen gemeenten die in de toekomst ook met aardwarmte aan de slag willen voordeel halen. Ook willen we met de antwoorden richting de burger laten zien welke vragen er al gesteld zijn en waarop we inmiddels een objectief en betrouwbaar antwoord hebben gegeven.”

Zwijgende meerderheid

“Zoals gezegd is het goed dat iedereen in deze maatschappelijke discussie over verduurzaming gehoord wordt. Dus niet alleen de uitgesproken voor- en tegenstanders. Zo zullen de aardwarmtebedrijven ook goed hun best moeten doen om ook de mening van de zwijgende meerderheid erbij te betrekken. Daarom hebben we Nieuwegein ook geadviseerd om een peiling onder de bevolking te laten uitvoeren. Zo kun je de discussie wat breder trekken.”

Momentum

Participatie en communicatie vragen volgens de ICO-voorzitter om goede timing. “Je kunt ook te vroeg aan mensen vragen om te participeren, ze uitnodigen om mee te praten zonder dat ze over de juiste kennis beschikken. Het gaat om het momentum. In Nieuwegein was sprake van een levendig begin en de beantwoording van vragen had achteraf gezien sneller en echt beter gekund. Maar kijk vooral hoe je dat voor de rest van het proces zo goed mogelijk kunt verbeteren. Laat zien dat je daarmee bezig bent. Deze belangrijke lessen zijn uiterst waardevol voor andere gemeentes die straks met aardwarmte aan de slag willen.”

Breed gedragen

Vanuit ICO Aardwarmte staat alles klaar om de discussie straks na de coronacrisis weer op te pakken. Bert: “Nu er een procesregisseur wordt aangetrokken kan deze direct de discussie hervatten. Zoals aangegeven hebben we gezien de opvolging van het advies behoorlijk wat vertrouwen in de verdere voortgang. Het is van groot belang dat er uiteindelijk een goede en breed gedragen conclusie uit het debat voortkomt.”