27 februari 2020
Mark Hooftman
Beleidscoördinator Geothermie bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat

‘Versterken en versnellen om van aardwarmte een veilig en volwaardig alternatief te maken’

Vanuit het Klimaatakkoord heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) afspraken gemaakt over het verduurzamen van energiesystemen en de warmtevraag. Daarom komen duurzame en hernieuwbare bronnen zoals aardwarmte en warmtewinning uit water nu volop in beeld als alternatief voor gas. Voor de ontwikkeling van aardwarmte is de hoofdboodschap vanuit EZK: versterken en versnellen. Daarvoor is groei, professionalisering en draagvlak noodzakelijk.

“Het fijne van aardgas is dat het in grote hoeveelheden in Nederland aanwezig is”, zo trapt Mark Hooftman, Beleidscoördinator Geothermie bij EZK, het gesprek af. “Het is relatief goedkoop en voor het verwarmen heeft het een ideale energiepotentie. Die aspecten samen maken het lastig om een goed alternatief te vinden.” Gezien de potentie van aardwarmte is het volgens EZK belangrijk dat dit alternatief zich tot een volwaardig ontwikkelt. Mark: “Voor de energiemix van de toekomst kan het een belangrijke bron worden. Doorrekeningen geven aan dat aardwarmte in  potentie in 20 procent van de warmtevraag zou kunnen voorzien. Lokaal gezien zal dat verschillen. Zo zou het in het ene warmtenet 20 procent van de warmte kunnen leveren en in het andere misschien wel de helft.”

Gebouwde omgeving

Voor de gebouwde omgeving in Nederland is het een nieuw alternatief die voor die specifieke situatie uitgewerkt moet worden. Mark: “Dat is zowel een technisch, financieel als maatschappelijk een flinke opgave gezien ook de aandacht voor de mogelijke risico’s. In kassenland werkt dat anders. Een groep tuinders voorziet al in voldoende warmtevraag. Als jij daar voor jouw bedrijf met aardwarmte aan de slag wilt en jouw buurman kan daar ook van meeprofiteren, dan heb je een compleet ander gesprek met je omgeving.”

Keuzes maken

De ontwikkeling van de geothermiemarkt loopt volgens Mark nu conform de verwachting. “Het grootste potentieel ligt in de gebouwde omgeving. Voor het gebruik van aardwarmte heb je een warmtenet nodig. Afgezien van grotere steden als bijvoorbeeld Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Den Haag , moeten die netten als collectieve voorziening nog gerealiseerd worden. Daarvoor moeten nu de keuzes gemaakt worden bij het opstellen van de regionale energiestrategieën en de warmtetransitievisies. Het wordt dus pas na 2030 echt interessant om aardwarmte grootschalig in de bebouwde omgeving uit te rollen.”

‘Wat je wilt is schaalgrootte creëren. Hoe meer er ontwikkeld wordt, des te meer je leert om uiteindelijk tot een grotere uitrol van aardwarmte te komen’

Werk aan de winkel

In het ‘Masterplan Aardwarmte’ uit 2018 spreekt de sector de verwachting uit voor 2030 in de bebouwde omgeving 20 petajoule aardwarmte te kunnen leveren, afhankelijk van de groei van bestaande en uitrol van nieuwe warmtenetten en het ondergrondse potentieel op die locaties. Ter illustratie, 1 petajoule komt overeen met het jaarverbruik van 25.000 bestaande huizen. Om deze doelen te bereiken, zal het aantal doubletten van een kleine 20 moeten groeien naar ongeveer 175 in 2030 en vervolgens naar zo’n 700 in 2050. Daarbij ligt de focus op het verduurzamen van bestaande warmtenetten. Mark: “Dat geeft aan dat de sector zeer ambitieus is. EZK is wat dat betreft gematigder in haar verwachtingen over wat er wanneer haalbaar is. Maar vaststaat dat onderzoeksprojecten zoals Lean in Utrecht – waar al een groot warmtenet ligt – enorm belangrijk zijn voor de ontwikkeling van aardwarmte in Nederland. Met het andere Utrechtse project Goud worden de mogelijkheden van ultradiepe geothermie verkend. Daarmee krijg je ook zicht op de mogelijkheden om bijvoorbeeld de warmtevraag van de lichte industrie te verduurzamen met een warmte van rond 100 – 120 graden.”

Solide fundament

De hoofdboodschap vanuit EZK is versterken en versnellen. Om die ambitie waar te maken zal de sector moeten en groeien en ook professionaliseren. “Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van industriestandaard voor putontwerpen en werkprogramma’s waarin alle risico’s worden meegenomen. Zorg voor een standaard robuust en corrosiebestendig putontwerp dat zonder al teveel onderhoud twintig of dertig jaar meegaat. Ook door in te zetten op een sterk ontwikkelde veiligheidscultuur binnen de sector werk je aan een solide fundament. Een voordeel is ook dat aardwarmte door standaardisering een stuk goedkoper wordt. Als je kijkt naar het hele innovatietraject kun je daar een enorme kostenreductie mee behalen.”

Via schaalgrootte naar subsidievrij

Gezien de hoge kosten en de financiële risico’s kan aardwarmte op dit moment alleen rendabel zijn als dit ondersteund wordt met subsidieregelingen zoals SDE+. Mark: “Wat je wilt is schaalgrootte creëren. Hoe meer er ontwikkeld wordt, des te meer je leert om uiteindelijk tot een grotere uitrol van aardwarmte te komen. Om die schaalgrootte te creëren, heb je nu nog subsidie nodig. Maar als je van aardwarmte echt een volwaardig alternatief wilt maken, dan zal die financiële steun er op een gegeven moment ook weer vanaf moeten. We mikken nu op een subsidievrije sector in 2030. Dat is een stevige ambitie, maar ik denk dat het haalbaar is.”

Mark Hooftman, Beleidscoördinator Geothermie bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Foto: Jorrit 't Hoen

Rollen en verantwoordelijkheden

Op het gebied van aardwarmte vallen verschillende rollen en verantwoordelijkheden onder de politieke verantwoordelijkheid van de minister van EZK. Zo is het ministerie zelf verantwoordelijk voor passende wet- en regelgeving. Daarnaast is EZK ook het bevoegd gezag voor het afgeven van zowel de opsporings-, omgevings- en winningsvergunning. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO) houdt zich als uitvoeringsorganisatie op het vlak van duurzaamheid bezig met onder meer subsidieregelingen zoals SDE+ en RNES (Garantieregeling Aardwarmte). Energiebeheer Nederland (EBN) investeert als kennispartner mee in het ontwikkelen van aardwarmteprojecten. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is de onafhankelijk toezichthouder voor alle mijnbouwactiviteiten in Nederland. Mark: “Al deze partijen hebben dus hun eigen verantwoordelijkheden en rol.”

De staat als investeerder

Tot 2016 richtte EBN zich hoofdzakelijk op gas en olie. Nu is het één van de drijvende krachten achter de ontwikkeling van aardwarmte in Nederland. Met diepgaande kennis van de Nederlandse ondergrond vervult EBN naar eigen zeggen een sleutelrol bij het verbinden van overheden en commerciële partijen in de energiesector. Mark: “In de afgelopen jaren is EBN opgetuigd als kennisdragende investeerder en partner voor het ontwikkelen van aardwarmte. Om risicodragend te kunnen deelnemen, moet EBN een wettelijke taak krijgen op het gebied van aardwarmte. Dit wordt geregeld via een wijziging van de Mijnbouwwet. Totdat de Mijnbouwwet is gewijzigd, kunnen projecten EBN op vrijwillige basis vragen deel te nemen. Na de inwerkingtreding van de gewijzigde Mijnbouwwet, naar verwachting in 2021, is deelname van EBN verplicht. Maar als er straks een markt ontstaat met relatief grote spelers dan kan dat weer veranderen. De verplichte deelname van EBN wordt vijf jaar na inwerkingtreding geëvalueerd.”

SCAN

Sinds begin 2019 werken TNO en EBN samen aan het programma Seismische Campagne Aardwarmte Nederland, kortweg SCAN. Aan de hand van de resultaten van dit seismologisch onderzoek kan beter worden bepaald waar de ondergrond in Nederland mogelijk geschikt is voor aardwarmtewinning. Mark: “Omdat het uitvoeren van een proefboring naar aardwarmte erg duur is en het financiële risico erg groot is wil je als aardwarmtebedrijf graag zoveel mogelijk weten over de situatie in de ondergrond. Dat nemen wij nu voor een groot deel op onze schouders door een landelijk geologisch onderzoek uit te laten voeren op plekken waar de ondergrond tot nu toe onbekend is. Iedereen die iets met aardwarmte wil heeft toegang tot deze ruwe geologische data. Die zal nog wel nader bestudeerd moeten worden voor lokale toepassingen. Denk aan overheden die aan energiestrategieën werken of commerciële bedrijven die benieuwd zijn waar kansen en mogelijkheden liggen

‘Het gaat erom dat je de stille meerderheid via degelijk onderzoek voldoende zekerheid en geruststelling kunt bieden voor het gegeven dat aardwarmte een goede en veilige optie is. En daar moeten we nu naartoe’

Maatschappelijk draagvlak

Door de ervaringen met de gaswinning in Groningen ligt er zowel voor de overheid als voor aardwarmte-ondernemingen de taak om het vertrouwen van de samenleving daar waar nodig en mogelijk terug te winnen. Mark: “Het investeren in maatschappelijk draagvlak vindt plaats op verschillende niveaus. Vanuit het Rijk zullen we tegen de achtergrond van de warmtetransitie nut en noodzaak duidelijk moeten maken. Dit doen we nu bijvoorbeeld door in alle provincies bijeenkomsten over aardwarmte te organiseren. Provincies en gemeenten kunnen nu zelf keuzes maken voor het verduurzamen van de warmte. Wat past hier? Bij die lokale afweging ligt ook een stuk draagvlakontwikkeling. En tenslotte is het van belang dat het aardwarmtebedrijf als nieuwe en goede buurman zorgt voor een ontwikkelingstraject waarin hij ook de omgeving meeneemt. Natuurlijk kun je niet iedereen gelukkig maken en zal er ook ten aanzien van aardwarmte her en der scepsis blijven bestaan. Maar dat is niet erg. Zoals zo vaak heb je ook hier te maken met een kleine groep uitgesproken voorstanders en een kleine groep uitgesproken tegenstanders. Het gaat erom dat je de stille meerderheid via degelijk onderzoek voldoende zekerheid en geruststelling kunt bieden voor het gegeven dat aardwarmte een goede en veilige optie is. En daar moeten we nu naartoe.”

Hoeveel sterren geef je dit artikel?

De reactiemogelijkheid is gesloten

Martien29 februari 2020 | 21:44 +1

Er staat geschreven: De stille meerderheid, zoiets als wie zwijgt stemt toe. Dat daar gebruik ven gemaakt wordt terwijl de feiten overal te lezen zijn en onderzoek uitwijst dat er geen enkel aardwarmteproject in Nederland zonder grote problemen is en alles stilligt i.v.m. de onveiligheid of onvoldoende capaciteit.

Manon 12 maart 2020 | 14:07

Beste Martien en Oswald, we hebben jullie vragen voorgelegd aan Mark Hooftman. We zullen zijn reactie dan hier ook delen.

Manon 20 maart 2020 | 17:03

Hoi Martien, we hebben Mark Hooftman gebeld en jouw vraag aan hem voorgelegd. Mark Hooftman: “Waar het om gaat is dat het publieke debat vaak gevoerd wordt door de uitgesproken voor- en tegenstanders. In dit geval gaat het om het verkennen van de mogelijkheden van aardwarmte. Je kunt je daarbij afvragen of die beide groepen representatief genoeg zijn om een samenleving als geheel te vertegenwoordigen. De stille meerderheid die ik hier bedoel is verreweg de grootste groep in onze samenleving, die niet actief deelneemt in deze discussie. Daarom is het belangrijk dat je deze groep mensen voldoende zekerheid en vertrouwen kunt bieden om van daaruit met voldoende maatschappelijk draagvlak aan de slag te gaan. Er zijn inderdaad voorbeelden bekend van aardwarmteprojecten waar technische problemen een rol hebben gespeeld. Maar op dit moment wordt er met de ongeveer twintig operationele aardwarmte-installaties in ons land veilig succesvol aardwarmte gewonnen. Mocht je over recente voorbeelden beschikken die het tegendeel aantonen dan zien en horen we daar graag over bij het ministerie van EZK.

Oswald29 februari 2020 | 09:46

Wat is het gevaar voor de aarde? Milieu en klimaat is echt een hele grote bijzaak!
Geld is de drive en verder helemaal niets! Het gas wat er nu is hoeft niet te worden vervangen! De wereld begint nu pas met gas!Deze manier van snel aardwarmte winnen is net zo gek als dat hele akkoord van Parijs!

Manon 20 maart 2020 | 17:04

Hoi Oswald, ook voor jouw vraag hebben we contact opgenomen met Mark Hooftman. Zijn antwoord: “De grootste bedreiging voor de aarde, het klimaat en onze leefomgeving is als we op de oude voet doorgaan met het verbranden van fossiele brandstoffen gezien de effecten van de schadelijke uitstoot. Daarom klinkt al enige tijd vanuit de samenleving en de politiek de roep om verduurzaming. Voor het verwarmen van onze woningen wordt momenteel nog aardgas gebruikt. Het alternatief voor deze fossiele brandstof is duurzame energie, dus energie die minder of het liefst geen CO2-uitstoot veroorzaakt. Net als windenergie en zonnepanelen is aardwarmte zo’n alternatieve bron voor fossiele energie. Bovendien bestaat er niet zo iets als ‘snel aardwarmte winnen’. Een aardwarmteproject kent over het algemeen een lange aanloop. Zo moet in veel gevallen eerst een warmtenet worden aangelegd, waar de aardwarmte in gevoed kan worden. Ook de hele procedure rond vergunningen en omgevingscommunicatie vergt de nodige tijd en zal in geen enkel geval ‘snel’ plaats vinden.

Martien Jonker28 februari 2020 | 18:35 +1

Ik zou graag lezen dat er projecten in Nederland zijn die probleemloos functioneren. Ik ben al 2 weken op internet aan het zoeken, ik lees alleen maar over buizen die gaan roesten, aardbevingen, tegenvallende opbrengsten en hoge kosten. Over schadevergoeding voor het moment dat het fout gaat lees ik weinig, we hebben het over een periode van 30 jaar en na sluiten van de putten nog eens 30 jaar controle. Is men nog wel in staat om te stoppen met het winnen van warmte als het een beetje fout gaat?

Manon 20 maart 2020 | 17:08 +1

Hoi Martien, ook voor deze vraag hebben we contact gezocht met Mark Hooftman. Zijn reactie: “Op dit moment wordt er met de meeste van de ongeveer twintig aardwarmte-installaties in ons land zonder problemen succesvol aardwarmte gewonnen. Er zijn zoals bij een andere vraag al aangegeven inderdaad voorbeelden bekend van aardwarmteprojecten waar technische problemen een rol spelen of hebben gespeeld. Soms is dit regulier onderhoud, soms zijn dit onvoorziene zaken. Het zijn situaties die bij alle technische installaties voorkomen, zeker als het net als geothermie (nog) enigszins nieuw en innovatief alternatief betreft. Enkele technische aspecten die je noemt zijn gesignaleerd door onder andere Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), die daar als toezichthouder voor alle mijnbouwactiviteiten nauwkeurig op let. Om dit soort incidenten te reduceren wordt vanuit zowel de sector als het toezicht volop ingezet op robuuste en veilige putontwerpen. Daarvoor worden de beste materialen en technieken ingezet. Voor Nederland is aardwarmte nog een relatief jonge alternatief in de energiemix, die tot op heden vrijwel uitsluitend toegepast wordt in de glastuinbouw. Nu de mogelijkheden voor aardwarmte gezien de potentie ook in de bebouwde omgeving worden verkend, komen dergelijke zaken als schadevergoeding ook in beeld. Daar zullen we met elkaar passende afspraken over moeten maken. Zo is schadevergoeding en de afhandeling daarvan momenteel één van de onderwerpen van het overleg tussen de sector en de overheid. Voorafgaand aan een boring worden de werkplannen en putontwerpen uitgebreid getoetst door SodM. Tijdens de boring en de uiteindelijke winning controleert de toezichthouder ook of dit op een veilige manier gebeurt voor mens en milieu en of dit in overeenstemming is met de wet- en regelgeving. Uiteraard is het mogelijk om een put buiten bedrijf te stellen of te sluiten als de situatie daar om vraagt”.

Martin27 februari 2020 | 12:20

Artikel geeft een helder en duidelijk beeld van actuele situatie.

Manon 28 februari 2020 | 10:26

Hoi Martin, dank voor je reactie. Met onze artikelen proberen we vanuit alle partijen en invalshoeken de stand van zaken goed in beeld te brengen.

wennekes27 februari 2020 | 10:48

wanner wordt er een duidelijk en zonder beperkingen over de risico,s gesproken en wanneer is er eindelijkzicht op een garantiefonds, want dat het ergens fout gaat is zeker.

Manon 28 februari 2020 | 10:27

Hoi Ed, voor ons geldt dat veiligheid in alle gevallen voorop staat. En net als elke aannemer of bouwbedrijf is ook Warmtebron Utrecht aansprakelijk voor schade die ontstaat tijdens de uitvoering. Maar we bevinden ons nog in een vroeg stadium. Zo zijn er nog geen omgevings- en winningsvergunning aangevraagd en is het nog maar de vraag of er geboord gaat worden. Uiteraard is er vanuit het consortium over een mogelijke invulling voor schadevergoeding nagedacht, maar dat is niet iets wat je eenzijdig afspreekt. Om zaken aan alle kanten goed af te dekken voor alle betrokkenen willen we samen komen tot een schadeprotocol waarin alle belangen zijn vertegenwoordigd. Kortom, ook dit is een aspect waarbij we uiterst zorgvuldig te werk willen gaan en waarbij omwonenden en belanghebbenden nauw betrokken zullen worden. Verder wordt dit onderwerp ook op nationaal niveau besproken tussen de aardwarmtesector en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK).

Leo Meyer27 februari 2020 | 08:57

Nogal ambtelijk verhaal. niet helder gemaakt wat huiseigenaren en verhuurders van aardwarmte wel of niet kunnen verwachten en op welke termijn

Manon 28 februari 2020 | 10:40

Hoi Leo, ik ben even benieuwd wat je bedoelt met de ‘huiseigenaren en verhuurders van aardwarmte’. Misschien goed om even aan te tekenen dat Lean in eerste instantie een onderzoeksproject is waarmee we de mogelijkheden voor aardwarmtewinning in de provincie Utrecht verkennen. Voordat het eventueel winnen en leveren van aardwarmte in beeld komt, moet er nog veel onderzocht worden en dat zal nog de nodige tijd in beslag nemen. Mocht er aardwarmte in de bodem in zitten van Provincie Utrecht en we kunnen het winnen, dan zullen we de aardwarmte leveren aan het bestaande warmtenet in Nieuwegein / Utrecht. Je kunt ons project volgen op warmtebron.nu om op de hoogte te blijven van de laatste stand van zaken.

Chris4 maart 2020 | 18:38

De heren wonen zeker zelf niet in het risico gebied anders gebeurd dit niet
Chris

Op de hoogte blijven?
Ontvang nieuwe berichten per mail.

Deel dit bericht