“Voor de energietransitie is aardwarmte een veelbelovende sector, die tegelijk kinderziektes kent die aangepakt moeten worden”, vertelt Robert Mout, bij SodM. “Voor ons staat veiligheid voor mens en milieu voorop. Daarbij houden we niet alleen toezicht vanuit een technisch perspectief, maar nemen we ook nadrukkelijk de belangen mee van de omgeving. SodM vindt het belangrijk dat de geothermiebedrijven zelf actief het gesprek aangaan met omwonenden over de impact van de activiteiten op hun omgeving.”

Waakhond

Voor een veilige aardwarmtebron zijn meerdere aspecten van belang, zoals de kwaliteit en keuze van materialen, maar ook het ontwerp, de inrichting en het onderhoud van de installaties. “De risicobeheersing gaat over de totale levensduur, dus van het begin van de activiteiten tot en met de sloop en ontmanteling van de installatie. SodM ziet daarom niet alleen toe op de afzonderlijke risico’s, maar kijkt ook naar het totaal en over langere tijd om te kunnen bepalen of de veiligheid vandaag en in de toekomst goed geborgd is. Met ons toezicht en ook handhaving zitten wij daar bovenop. Als waakhond is het niet onze taak om aardwarmtewinning te stimuleren. Maar onze aandachtspunten staan versnelling en opschaling zoals beschreven in het Masterplan aardwarmte van de sector ook niet in de weg. Veiligheid is essentieel voor het slagen van de energietransitie.”

Impact op de omgeving

Bescherming van het milieu betekent voor SodM het voorkomen van onomkeerbare nadelige effecten in de ondergrond en het beperken van hinder en schade voor mensen en het ecosysteem. Robert: “Het gaat om effecten die op korte, lange en zeer lange termijn kunnen optreden. SodM, de vergunningverlener en de aardwarmte-ondernemingen hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid om die impact op de omgeving en het milieu zo laag mogelijk te houden.”

Toezicht, toetsing en advies

Ondanks dat SodM onder de verantwoordelijkheid valt van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is de onafhankelijkheid van de toezichthouder wettelijk gewaarborgd. Naast aardwarmte (geothermie) richt SodM zich op onder andere de olie- en gaswinning, wind op zee en de zoutwinning in ons land. Robert: “Wij zien er op toe dat de wet- en regelgeving wordt nageleefd. Dat doen we onder andere door bedrijven en mijnbouwlocaties te bezoeken en te controleren. Om dat toezicht zo effectief mogelijk in te richten, stellen we per sector een Staat van de sector op en vervolgens werken we basis van risico-analyses passende toezichtarrangementen uit. Verder adviseert SodM het ministerie van EZK op de aanvragen van Mijnbouw- en milieuvergunningen van ondernemingen en brengen we gevraagd en ongevraagd advies uit over mijnbouwactiviteiten aan EZK. Vanuit onze specialistische kennis kunnen we heldere duiding geven aan de risico’s waarmee we bijdragen aan het vertrouwen van burgers in een veilige leefomgeving.”

Eerste stappen

Anno 2020 moet de jonge aardwarmtesector in Nederland nog aan zijn groeispurt beginnen. Decennia geleden waren het de pionierende glastuinders die de eerste stappen zetten op zoek naar een stabiele prijs voor de warmte in hun kassen. Daarbij ging het om relatief kleinschalige projecten die met een hoop lef en (financiële) risico’s gepaard gingen. Gezien het succes in kassenland kwam aardwarmte vervolgens ook onder de aandacht van grotere partijen en consortia zoals Warmtebron Utrecht. Die partijen onderzoeken nu of aardwarmte als veelbelovende en duurzame techniek mogelijkheden biedt voor het verduurzamen van de warmtevraag voor de bebouwde omgeving.

Staat van de Sector

Bij die opkomst lag de aandacht in de media volgens SodM nog teveel bij het duurzame karakter van aardwarmte en de route naar een CO₂-arme of vrije toekomst in 2050. “Er werd te weinig aandacht geschonken aan de risico’s van het boren naar en winnen van aardwarmte. Die risico’s waren toen nog onvoldoende in beeld. Ook constateerde de waakhond dat de wet- en regelgeving niet overal goed werd nageleefd, dat er sprake was van een zwak ontwikkelde veiligheidscultuur, dat het aan deskundig personeel en ervaring ontbrak en dat er binnen de sector nauwelijks kennis werd gedeeld. Verder bleek dat er bij de eerste generatie putten omwille van de kosten nog weleens inferieure materialen waren gebruikt, waardoor kansen op lekkages en ander schadelijke effecten in de ondergrond ontstonden. Robert: “In het rapport ‘Staat van de Sector Geothermie’ uit 2017 hebben we onze waarnemingen vertaald naar conclusies en aanbevelingen voor zowel de sector als voor EZK. Want als bevoegd gezag moet EZK uiteraard voor passende wet- en regelgeving en een tijdige afgifte van vergunningen zorgen.”

Update

Uiteraard heeft de sector niet stilgezeten na het verschijnen van het kritische rapport in 2017. Om aan te geven wat de actuele bevindingen zijn ten aanzien van de ontwikkelingen en de professionalisering van de sector wil SodM dit jaar met een update komen van de aanbevelingen die zijn beschreven in de Staat van de Sector Geothermie. “Maar eerst gaan we aan de slag met het schrijven van de nieuwe toezichtarrangementen zodat iedereen weet waar de komende tijd scherp op gelet moet worden. Alleen met een goede kijk op de risico’s, de juiste techniek, kennis, financiering en afnemers kan aardwarmte volgens Robert een duurzaam en veilig alternatief zijn. “Het kan alleen slagen als je met aandacht voor deze aspecten de best beschikbare techniek inzet om het boren naar en winnen van aardwarmte naar een acceptabel veiligheidsniveau te brengen.”

Wees open en transparant

Door de ervaringen met de gaswinning in Groningen zullen zowel overheid, aardwarmte-ondernemingen en ook SodM als toezichthouder zich flink moeten inzetten om het vertrouwen van de samenleving daar waar nodig en mogelijk terug te winnen. Robert: “De energietransitie, het publieke belang en de veiligheidsbeleving in de samenleving vragen om transparantie en goede voorlichting. Daarom ligt de lat voor de openheid voor SodM erg hoog. Wij pleiten voor open en transparante communicatie over alle ins en outs van aardwarmte. Wees duidelijk over de risico’s, over wat je weet en over wat nog onderzocht moet worden. Want alleen op die manier stel je omwonenden en de rest van de samenleving in staat om het hele plaatje te zien.”