17 maart 2020
Onderzoeksproject Lean
Warmtebron Utrecht

Antwoorden op vragen van omwonenden over onderzoeksproject Lean (laatste deel)

In dit artikel vindt u het derde deel van de beantwoording van de vragen die wij tijdens en na de informatiebijeenkomsten in Nieuwegein hebben ontvangen. In dit artikel staan de onverkorte antwoorden op de laatste 14 vragen. Omwille van de privacy zijn alle vragen door ons geanonimiseerd.

 

In totaal kregen we ruim 70 vragen. Deze hebben we voorgelegd aan de vakinhoudelijke specialisten in het team van Warmtebron. Het zorgvuldig en zo volledig mogelijk beantwoorden van al die vragen neemt wat meer tijd in beslag dan we van te voren hadden verwacht. Daar komt nog bij dat we de vaak technische en complexe antwoorden graag in ‘gewone mensentaal’ willen aanbieden. Eerder deelden we op deze site al de antwoorden op https://warmtebron.nu/nieuws/2020/antwoorden-op-vragen-van-omwonenden-over-onderzoeksproject-lean-deel-i/de eerste set van 27 vragen en een tweede set van 31 vragen.

Aanvullende vragen
Mocht u nog aanvullende vragen voor ons hebben, dan kunt u die te allen tijde aan ons stellen via info@warmtebron.nu, de site of via Facebook. Ook via deze kanalen beantwoorden wij doorlopend vragen over de onderzoeksprojecten van Warmtebron Utrecht.

Vragen en antwoorden

1. Hoe wordt de warmtelevering opgevangen op het moment dat een aardwarmte-installatie voor onderhoud buiten bedrijf wordt gesteld? Dan nemen de centrales in Utrecht de warmtelevering het over. Er zal dus hoe dan ook altijd warmte worden geleverd aan het warmtenet.

2.Waarom willen jullie gaan boren in Nieuwegein dat een historie heeft op het gebied van bodemverzakkingen? De bodemverzakking in Nieuwegein komt door inklinking van de ondiepe ondergrond (op enkele tientallen meters diepte). Door aardwarmteproductie zal de bodem niet extra gaan dalen, omdat er evenveel koud water de diepe ondergrond (2-3 kilometer) ingepompt wordt als dat er warm water uitgehaald wordt. Aardwarmte onttrekt geen materie permanent aan de ondergrond, zoals bij delfstoffenwinning. Na het oppompen wordt hetzelfde water weer in dezelfde aardlaag geïnjecteerd. Alleen de warmte blijft bovengronds. Hierdoor blijft de gemiddelde druk in het reservoir vrijwel onveranderd, ook na jaren van productie (zo blijkt bijvoorbeeld in Frankrijk waar ze al vele jaren ervaring hebben op dit gebied). Het injecteren van afgekoeld water zorgt er voor dat er wel enige krimp zal optreden in het gesteente rond de injectieput. De krimp van het gesteente en daaruit voortkomende bodemdaling zijn met modellen te berekenen. Een recent artikel komt uit op een mogelijke daling van 17 millimeter na 100 jaar aardwarmtewinning onder voor Nederland representatieve omstandigheden. Dit is bijzonder weinig in vergelijking tot andere processen, zoals natuurlijke processen (inklinking, depositie van plantenresten) en menselijk handelen zoals grondwaterbeheer en drinkwaterwinning. Bodemdaling door geothermie is daarom niet te verwachten en zeker niet in die mate dat het merkbaar is.

Soms komt met het water een kleine hoeveelheid gas (of olie) meekomt naar boven. Dit wordt bijvangst genoemd. Deze bijvangst is zo klein in volume dat er ook hierdoor geen verzakkingen zullen optreden. De volledigheid gebiedt om op te merken, dat het injecteren van het afgekoelde water ervoor zorgt dat er een drukverhoging ontstaat rondom de injectieput. Deze verhoging is klein ten opzichte van de normale druk in het reservoir. Er zijn evenmin voorbeelden bekend dat de iets lagere druk bij de productieput heeft geleid tot bodemdaling. Er is ook geen blijvend effect te verwachten. Als de productie (aardwarmtewinning) beëindigd wordt, zal de normale reservoirdruk terugkeren.
Voor zover bekend heeft aardwarmtewinning ook nooit tot merkbare daling geleid in omringende landen als Frankrijk en Duitsland (waar langjarige ervaring is en de bodem in dit opzicht op sommige plaatsen vergelijkbaar is). Klik voor meer informatie over aardwarmte en bodemdaling. Ook via deze link vind je meer informatie over dit onderwerp.

3.We zullen uiteindelijk van het gas afgaan en hiervoor zal een oplossing gevonden moeten worden, maar waarom aardwarmte? Als omwonende heb ik hier mijn bedenkingen over aangezien deze oplossing risico`s met zich meebrengt die niet 100% uitgesloten kunnen worden. Met daarbij nog eens de  Aangezien Eneco een leveringsverplichting heeft, zal er altijd een aanvullende/back-up voorziening nodig zijn, dit zal als gezegd nog steeds aardgas blijven. Kortom, aardwarmte is geen 100%-vervanging van aardgas! Waarom wordt er niet gekeken naar een oplossing waarbij waterstof gebruikt kan worden? Natuurlijk is de huidige techniek nog niet zover dat dit nu een goede vervanger zou zijn, maar door meer onderzoek en aanpassing van technieken e.d. zou dit in de toekomst wel kunnen? In de provincie Utrecht worden de mogelijkheden van aardwarmte onderzocht om te kijken of deze energie een potentiële bron van duurzame warmte kan zijn. Zo wordt deze techniek in steden als Parijs en München al tientallen jaren succesvol toegepast. Daar, en de afgelopen 13 jaar elders in Nederland, is gebleken dat met de juiste maatregelen de risico’s beheersbaar zijn. Naast het feit dat aardwarmtewinning weinig CO2 produceert, is het ook nog eens een bron van warmte die 24/7 beschikbaar is, niet afhankelijk is van het weer (zoals wind of zon) en ook landschappelijk weinig impact heeft. Het klopt dat zelfs op termijn er nog steeds piekvoorziening nodig zal zijn tijdens de extra koude dagen om iedereen van warmte te voorzien en dat andere oplossingen (zoals mogelijk waterstof) daar geschikter voor zijn. Dat neemt echter niet weg dat aardwarmte nog steeds één van de betere oplossingen is om in de basislast (de continue vraag) van het warmtenet te voorzien wat een aanzienlijk bijdrage kan leveren aan de verduurzaming van de totale warmtevraag.

4.Is er voldoende aardwarmte om heel Nieuwegein te verwarmen? Nee, het LEAN project verwacht rond de 5 MWth warmte te produceren. Dat komt overeen met de warmtevraag van ongeveer 3.000 huishoudens.

5.Is de aardwarmtesector in staat om vanuit zichzelf te professionaliseren? De aardwarmtesector professionaliseert voortdurend en werkt hierin goed samen. Veiligheid voor mens en milieu heeft de hoogste prioriteit. De operators in aardwarmte beschikken over de benodigde kennis, ervaring en vergunningen om veilig, verantwoord en doelmatig aardwarmte te winnen. Zij werken met interne en externe specialisten die zorgvuldig en structureel de projecten monitoren en onderhoud uitvoeren aan de installaties wanneer dit nodig is. Er is in de afgelopen 13 jaar veel ervaring opgedaan in de praktijk in Nederland. De operators delen deze praktijkkennis onderling binnen DAGO, de brancheorganisatie van operators in aardwarmte, en met het ministerie van EZK en SodM. De sector ontwikkelt en innoveert steeds verder om de beste resultaten te behalen en de veiligheid altijd te kunnen garanderen. DAGO ontwikkelt standaarden en trainingen voor de operators gebaseerd op de ervaringen uit de praktijk en onderzoeken vanuit onderzoeksinstellingen en universiteiten. Ook de toezichthouder SodM heeft een belangrijke rol. Zij voert inspecties uit en gaat in overleg met de operators over verbeterpunten. Zo wordt er op professionele en vooral veilige wijze aardwarmte gewonnen in Nederland.

6.Wat levert het project op aan CO2-besparing en fijnstof vermindering? De enige uitstoot van CO2 bij aardwarmtewinning wordt veroorzaakt door het verbruik van elektriciteit voor onder andere de pompen waarmee het water op- en teruggepompt wordt. Dat geldt ook voor het omzetten van de bijvangst (het kleine beetje gas dat in sommige gevallen meekomt met het water) naar stroom of voor het ophogen van de temperatuur. De enige fijnstof die uitgestoten wordt, is mogelijk tijdens de opwekking van de benodigde elektriciteit (en dat vindt niet lokaal plaats). Zie ook het antwoord op vraag 15 uit deel 2 van de beantwoording: ‘Waarom is aardwarmte eigenlijk duurzaam?’ Een precieze CO2-besparing is op dit moment nog niet te zeggen. Maar zodra we deze exact kunnen berekenen komen we daar zeker op terug.

7.Hoeveel decibel geluid maakt een aardwarmte-installatie? Dat is erg afhankelijk van de situatie ter plekke en hangt nauw samen met de ombouw en het ontwerp. Met behulp van een geluidsmodel wordt de geluidsemissie berekend en op basis daarvan zullen eisen in de vergunning worden opgenomen. Maar vanuit de praktijk weten we dat je van de installatie weinig tot niets hoort als buiten het gebouw staat. De pompen en het gebouw worden goed geïsoleerd om geluidsemissie naar de lucht of bodem te voorkomen. Dat hebben we zelf in de hand. Na de ingebruikname van een installatie zal dit regelmatig gemeten worden als onderdeel van onderhoudsprogramma en om aan te tonen dat aan de geldende geluidsnormen volgens de omgevingswet wordt voldaan. Het aantal decibellen zal daarom naar verwachting bijzonder laag zijn. 

8.Wat is het laagfrequent geluid? Laagfrequent geluid is geluid met een lage frequentie (bromtoon). Hoogfrequent geluid is geluid met een hoge frequentie (piepen). Zie ook vraag 31 uit deel 2 van de beantwoording ‘Bestaat de kans dat de pomp die het water omhooghaalt zorgt voor laag frequent geluid?’.

9.Waarom kijken we nu naar een andere voorziening op het gebied van warmte die nog de nodige onzekerheid met zich meedraagt terwijl de huidige voorziening wel zekerheid biedt? Om het nut en de noodzaak van de warmtetransitie in een nationaal perspectief te kunnen plaatsen, hebben we deze en tal van andere vragen onlangs voorgelegd aan Mark Hooftman, Beleidscoördinator Geothermie bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Lees het volledige interview ‘Versterken en versnellen om van aardwarmte een veilig en volwaardig alternatief te maken’.

10.Hoe wordt de communicatie ingericht voor mensen die niet actief zijn op internet en sociale media?Gezien de voordelen voor het delen van informatie en het gebruiksgemak maken we bij Warmtebron Utrecht volop gebruik van sociale media en onze website. Zo kunnen belangstellenden zich aanmelden voor het ontvangen van onze nieuwsberichten. Dan worden zij via email automatisch op de hoogte gehouden als wij een nieuwe informatie over het onderzoek of een interview publiceren. Op die manier zijn zij altijd en overal op de hoogte van het laatste nieuws ten aanzien van de onderzoeksprojecten van Warmtebron Utrecht. Maar dat wil niet zeggen dat we geen andere kanalen gebruiken. Zo plaatsen we voor het onderzoeksproject Lean ook advertenties in de Molenkruier, het huis-aan-huisblad in Nieuwegein. Ook gebruiken we kanalen van de gemeente zoals de wijkplatforms. Daarnaast horen we ook graag als behoefte is om op een andere manier op de hoogte gehouden te worden (manon.raats@warmtebron.nu). Als er een informatiebijeenkomst wordt georganiseerd dan zullen we dat ook via een brief aan de directe omwonenden van het zoekgebied laten weten.

11.Waarom wordt er steeds gesproken over een proefboring? Is er een verschil met een reguliere boring?Dat komt omdat de eerste boring voor Lean een onderzoekskarakter heeft en in de wereld van de geologen wordt het dan een proef- of exploratieboring genoemd. Het onderzoek richt zich op de kwaliteit, permeabiliteit en doorlaatbaarheid, van de ondergrond. Technisch is er geen verschil met een reguliere boring. Als de eerste boring succesvol is maken we een tweede boring. Daarmee beschik je over een productieput waarmee je het warme water naar boven haalt en een injectieput waarmee je het afgekoelde water weer terugbrengt naar dezelfde aardlaag zodat het weer opwarmt. Deze 2 putten vormen samen een ‘doublet’.

12.Wie is de eigenaar van het warme water uit de bodem? Wie betaalt hiervoor. Heeft de gemeente Nieuwegein een financieel belang? Als we ervan uitgaan dat het onderzoeksproject Lean aantoont dat aardwarmtewinning mogelijk is in de provincie Utrecht, dan is het Lean consortium eigenaar van de warmte die uit de bodem wordt gehaald. De warmte gaat via de warmtewisselaar over op het transportwater van de stadsverwarming en het aardwarmtewater gaat weer terug de bodem in. De warmte wordt vervolgens afgenomen door Eneco voor gebruik in het warmtenet. De gemeente Nieuwegein heeft geen financieel belang.

13.In vraag 8 van het eerste deel van de beantwoording geven jullie aan dat het gewicht van de boorvloeistof kan worden aangepast om olie of gas niet ongecontroleerd naar boven te laten komen. Waarmee wordt de vloeistof verzwaard? En hoe wordt dit afgevoerd? Tijdens een boring gaat een beitel die door de boortoren wordt aangedreven via een boorbuis de grond in. Tijdens dit proces wordt boorvloeistof door de boorbuis met beitel via het boorgat terug naar het oppervlak gepompt. De ‘hydrostatische druk’ die uitgeoefend wordt door de boorvloeistof is de eerste barrière tegen mogelijke overdruk in de ondergrond. Door het rondpompen van boorvloeistof wordt ook de beitel gekoeld, het boorgruis naar de oppervlakte getransporteerd en wordt er een beschermend laagje afgezet in het boorgat die de uitwisseling van vloeistoffen voorkomt. Aan de oppervlakte wordt het boorgruis van de boorvloeistof gescheiden zodat de boorvloeistof hergebruikt kan worden voor injectie door de boorbuis. Zowel het boorgruis als de boorvloeistof (na afloop van de boring) worden afgevoerd en verwerkt door gespecialiseerde afvalverwerkers.

Typen boorvloeistoffen

Er bestaan in basis twee typen boorvloeistoffen, vloeistoffen op waterbasis (water based mud (WBM)) en vloeistoffen op oliebasis (oil based mud (OBM)). Het plan van Warmtebron Utrecht is om voor het onderzoeksproject Lean alleen boorvloeistoffen op waterbasis te gebruiken. De voorkeur gaat uit naar Pure-Bore®: een nieuw milieuveilig en niet-schadelijk boorvloeistofsysteem dat gebruikt kan worden in een breed scala aan boringen en putoperaties. Het product is CEFAS-geregistreerd (Centre for Environment, Fisheries and Aquaculture Science) en erkend als natuurlijke, biologisch afbreekbare boorvloeistof. Pure-Bore boorvloeistof is gebaseerd op gemodificeerd aardappelzetmeel dat het gunstige pseudoplastische eigenschappen geeft. Om tijdens het boren het opzwellen van kleilagen langs de boorgatwand te voorkomen wordt Kalium Chloride (KCL) en Natrium Chloride (NaCL) toegevoegd. Alle toevoegingen moeten voldoen aan de REACH-verordening.

Verwerking

Zoals hierboven aangegeven wordt zowel de boorvloeistof als het boorgruis los afgevoerd en verwerkt door gespecialiseerde en gecertificeerde bedrijven die transport en afvalverwerking van de afvalstromen 24/7 faciliteren. Het afval wordt voor verwerking geanalyseerd om zeker te zijn van de samenstelling.

14.In vraag 26. Hoe lang duren de boorwerkzaamheden? uit deel 2 van de beantwoording geven jullie aan dat er geboord wordt met stille elektromotoren. Waar wordt daar de stroom voor opgewekt? Een generator? De installaties zullen gevoed worden via het stroomnet van Stedin. Er zal op locatie tijdens het boren een dieselgenerator aanwezig zijn als noodvoorziening, bijvoorbeeld als de stroom via het net zou uitvallen. Indien de stoom uitvalt zal deze generator worden opgestart om de installatie naar een veilige toestand te brengen zodat we bijvoorbeeld niet vast komen te zitten.

Hoeveel sterren geef je dit artikel?

De reactiemogelijkheid is gesloten

Op de hoogte blijven?
Ontvang nieuwe berichten per mail.

Deel dit bericht