“Vanuit de gedachte: ‘Wat komt allemaal kijken bij het onderzoek en het winnen van aardwarmte uit de diepe ondergrond plus de mogelijke effecten op de waterkwaliteit?’ inventariseren we momenteel alle vragen om daar vervolgens de antwoorden bij te zoeken”, vertelt Youri den Otter, senior beleidsmedewerker bodem en ondergrond bij de provincie Utrecht. “De focus ligt op regionale kennisontwikkeling over aardwarmte in relatie tot de waterkwaliteit, maar ook andere onderwerpen zoals breuken in de ondergrond en het kunnen ontstaan van bodemtrillingen als gevolg van een aardwarmteproject krijgen aandacht.”

Feiten verzamelen

Vanuit de Mijnbouwwet heeft de provincie de taak om het ministerie van Economische Zaken en Klimaat te adviseren als er voor een aardwarmteproject een opsporings- en/of omgevingsvergunning wordt aangevraagd.  Dat advies onderbouw je uiteraard waar mogelijk op de beschikbare feiten. Op die manier kun je het advies en de ontwikkelingen die in de regio kunnen gaan plaatsvinden ook goed uitleggen aan bewoners.” De zoektocht naar beschikbare feiten bestaat in eerste instantie uit het verzamelen van de kennis die al beschikbaar is op basis van gepubliceerde onderzoeksrapporten, studies etc. Daarnaast worden ook lopende studies en specifieke expertise van verschillende partijen (denk bijv. aan Staatstoezicht op de Mijnen en TNO) gebruikt.

Vroeg in het proces

In het adviestraject voor de opsporingsvergunning voor de onderzoeksprojecten van Warmtebron Utrecht hebben Provincie, Waternet en Vitens, acht gemeenten, het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht en twee omgevingsdiensten elkaar gevonden. Youri: “In het advies op de opsporingsvergunningaanvraag aardwarmte Utrecht hebben wij samen met deze partijen richting het ministerie van Economische Zaken en Klimaat onder andere extra aandacht gevraagd voor de waterkwaliteit. Grondwater wordt namelijk gebruikt voor meerdere doeleinden zoals drinkwatervoorziening, landbouw en natuur. Door vroeg verschillende partijen bij elkaar te brengen kun je met elkaar op basis van feiten de mogelijkheden en de risico’s bespreken en kijken welke maatregelen je kunt treffen om de risico’s te verkleinen. Zo creëer je kansen voor een relatief nieuwe en veelbelovende techniek als aardwarmte. Vanuit de provincie Utrecht kijken we hoe we de voorfase van het onderzoek naar aardwarmte op een goede manier kunnen ondersteunen en faciliteren. Aardwarmte biedt een enorme kans om een groot deel van onze warmtevraag te verduurzamen. Maar uiteraard blijven we zeer kritisch kijken naar mogelijke risico’s. Voorop staat dat die aardwarmte op een veilige en verantwoorde manier gewonnen moet worden.”

Onontgonnen terrein

“Dit is inderdaad een mooi voorbeeld van hoe je van en met elkaar kunt leren en zaken gebiedsgericht oppakt”, zo vult Eddy Yedema aan. Vanuit Waternet richt hij zich al jaren als beleidsadviseur/omgevingsmanager op het thema bronbescherming ten bate van de drinkwatervoorziening. Waternet houdt zich namens de gemeente Amsterdam en het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht bezig met drinkwatervoorziening, riolering en waterbeheer. Eddy: “Aardwarmte is nog redelijk onontgonnen terrein en staat nog in de kinderschoenen. Ook binnen Waternet zijn we volop bezig met de energietransitie. Wat kunnen we daar zelf in doen? Gezien de impact die aardwarmte kan hebben op ons drinkwaterbelang denken we als stakeholder voor Warmtebron Utrecht graag mee over mogelijkheden en de onmogelijkheden.”

Waardevolle kennis

Ook drinkwaterbedrijven zien de potentie die aardwarmte heeft in het kader van de energietransitie. Eddy: “Hoewel Waternet zelf nog geen plannen heeft om iets met aardwarmte te doen, erkennen we het belang om via onderzoeksprojecten van Warmtebron Utrecht zoveel mogelijk waardevolle kennis en ervaring op te doen. Wat kan wel en wat niet? En daar is Warmtebron Utrecht uitdrukkelijk naar op zoek. Het uitgangspunt is hoe er veilig en verantwoord aardwarmte kan worden gewonnen nabij de bebouwde omgeving. Dergelijke onderzoeksprojecten geven ons zeer belangrijke informatie en inzicht in hoe we als drinkwaterbedrijven op de korte en de lange termijn met aardwarmte om moeten gaan in relatie tot onze drinkwaterbronnen. Het punt is dat als het in de ondergrond misgaat, dat dan onomkeerbaar is. Daar kun je dan vervolgens niet veel meer aan doen.”

Naast elkaar ontwikkelen

Juist het vroegtijdig aanhaken bij dergelijke ontwikkelingen is volgens de vertegenwoordigers van de drinkwaterbedrijven een belangrijke sleutel tot succes. Eddy: “Gewoon door met elkaar aan de voorkant van een proces te kijken: ‘waar kan het en waar kan het niet?’. Bepaal met elkaar welke functies er nodig zijn in het gebied en kijk hoe je die functies in de ondergrond zo goed mogelijk naast elkaar kunt ontwikkelen. Je kunt niet overal alles doen. Soms moet je keuzes maken.” Oeds-Willem: “Als we alle beschermingsgebieden van het drinkwater in Nederland bij elkaar nemen dan gaat dat om ruim 15 procent van het oppervlak van Nederland. Daarom is het belangrijk om de cijfers in perspectief te plaatsen, ook al kunnen er lokaal knelpunten optreden. We moeten nu als maatschappij de goede keuzes maken voor het gebruik van de ondergrond.”

Scherp op de inhoud

Afgezien van de Utrechtse onderzoeksprojecten kijken de drinkwaterbedrijven wel met enige zorg naar de opschaling die straks moet gaan plaatsvinden “Nu hebben we het specifiek over één proefboring. Maar als deze succesvol is blijft het uiteraard niet bij deze ene plek”, zo blikt Oeds-Willem vooruit. “Daarom hebben we juist die afstemming nodig om die functies in de ondergrond te ontwikkelen zonder dat deze elkaar in de weg zitten.” Volgens hem zit het leren nu nog vooral in het proces en nog niet in de inhoud. “Maar vanuit deze positieve ervaring komen we met elkaar wel sneller tot een gedragen proces en keuzes. Je hoeft het niet altijd met elkaar eens te zijn en het is goed dat je als belanghebbende partijen scherp op de inhoud blijft zitten.”